Door de bevrijdingsroes die bezit neemt van Nederland raken Duitsers en NSB'ers in paniek. Ze vluchten met alles wat rijden kan in groten getale richting het oosten en noorden. In Den Haag en Amsterdam zijn bijna alle autobussen in beslag genomen om de vluchtelingen naar veiliger oorden te brengen.
Op sommige plekken namen de Duitsers nog de moeite om administraties of voorraden te vernietigen. In Amsterdam, Rotterdam en Den Haag verbrandde de Sicherheitsdienst zijn archieven. Ook het adressenbestand van NSB-blad Volk en Vaderland werd vernietigd.
In Uden kwamen zeker vijf mensen om het leven toen Duitsers militaire barakken afbrandden; daarbij was een bom op het terrein over het hoofd gezien.
Naar Westerbork
Hanns Albin Rauter, de hoogste vertegenwoordiger van de SS in Nederland, heeft de Nederlandse Spoorwegen opdracht gegeven om enkele duizenden vrouwen en kinderen van NSB'ers naar kamp Westerbork te transporteren. Vanuit dit Judendurchgangslager zullen ze vervolgens naar een veiliger heenkomen in Duitsland worden gebracht.
Als tegenprestatie moeten de mannelijke NSB'ers toetreden tot de Landwacht. Zij controleren identiteitskaarten, treden op tegen zwarte handel en sporen onderduikers op.
Gejoel en gefluit
Mensen langs de kant van de weg bespotten de vluchtende menigte. Dat ervaart ook NSB'er Walter Janssens. "Rond half zes vanmiddag hebben we onze gemeente verlaten, begeleid door gejoel en gefluit, nagestaard door lachende volksgenoten", vertelt Janssens. "Mijn kameraad die met zijn gezin met mij meeging, beging de fout zich tot een opgeschoten individu te wenden met het verzoek te blijven staan, wat een vloed van allerhande scheldwoorden ten gevolge had."
"Onze wagen waarmee wij zouden vertrekken, stond tien minuten lopen buiten onze gemeente op ons te wachten, bespannen met een paard, terwijl achter de wagen een aantal koeien waren gebonden, wat natuurlijk de lachlust van vele omstanders opwekte."
Recht in eigen hand
Op sommige plaatsen komt het tot botsingen tussen Nederlanders en Duitse troepen. Er wordt her en der geschoten, in een enkel geval met dodelijke afloop. Sommigen nemen het recht in eigen hand en maken jacht op 'landverraders' en 'moffenmeiden'. Er zijn berichten over NSB'ers die met hun gezin zelfmoord plegen.
Rijkscommissaris Seyss-Inquart vertrekt ook oostwaarts en neemt zijn intrek in kasteel Spelderholt in Beekbergen. Ook NSB-leider Anton Mussert heeft zijn hoofdkwartier aan de Utrechtse Maliebaan verlaten en verhuist naar het landhuis Bellinckhof in Almelo, niet ver van de Duitse grens.
De vlucht van de NSB-oprichter is opmerkelijk, omdat hij in juni nog zei vrijwillig bij de Duitse Wehrmacht te gaan bij een invasie. Zijn uniform had hij zelfs al klaarliggen.
"Er zijn er die zich zullen afvragen: En waar zult gij, Leider, zijn, wanneer de invasie hier in ons land komt? Staat uw auto al klaar? Ik kan hun zeggen, mijn kameraden, ik heb mijn besluit genomen. Als de invasie komt zal ik onder alle omstandigheden in Utrecht zijn."
Bron ooggetuige:
- Dagboek collectie NIOD
